“Cuộc chiến phí cảng” Mỹ - Trung: Khi đại dương trở thành chiến trường mới của thương mại toàn cầu

Ngày 14/10, căng thẳng thương mại Mỹ - Trung lại bước sang một chương mới khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đồng loạt áp dụng các khoản phí cảng bổ sung đối với tàu thuyền của nhau — từ tàu chở dầu thô, hàng công nghiệp cho tới tàu container chở đồ chơi và linh kiện điện tử.
Động thái này được giới phân tích xem là sự mở rộng trực tiếp của cuộc chiến thương mại sang lĩnh vực hàng hải, vốn trước đây được xem là “vùng trung lập” của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cước phí cảng – ngòi nổ mới trong cuộc đối đầu thương mại

Theo hãng tin Reuters, nguy cơ bùng phát một cuộc chiến thương mại toàn diện đã gia tăng mạnh trong tuần trước, sau khi Trung Quốc mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm – nguồn nguyên liệu chiến lược cho công nghiệp công nghệ cao – và Tổng thống Mỹ Donald Trump dọa tăng thuế hàng hóa Trung Quốc lên mức ba chữ số.

Dù sau cuối tuần, hai bên phát đi tín hiệu “hạ nhiệt”, khẳng định vẫn để ngỏ kênh đối thoại, nhưng diễn biến ngày 14/10 cho thấy căng thẳng đã bước sang giai đoạn đối đầu thực tế trên tuyến hàng hải quốc tế.

Theo truyền hình nhà nước CCTV, Trung Quốc tuyên bố sẽ thu phí cảng đặc biệt đối với các tàu thuộc sở hữu, vận hành, đóng mới hoặc treo cờ Mỹ, trong khi tàu do Trung Quốc đóng được miễn phí. Các tàu không chở hàng, hoặc chỉ cập xưởng Trung Quốc để sửa chữa, có thể được xem xét miễn trừ.

Mức phí này sẽ được thu tại cảng nhập cảnh đầu tiên của hành trình hoặc tính cho năm chuyến đi đầu tiên trong chu kỳ một năm, bắt đầu từ 17/4 hàng năm.

Động thái đáp trả chính sách “ưu tiên tàu nội địa” của Mỹ

Trước đó, Chính quyền Tổng thống Trump đã công bố kế hoạch đánh thuế bổ sung đối với các tàu có liên kết với Trung Quốc, nhằm tái thiết ngành đóng tàu trong nước và giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng châu Á.

Một cuộc điều tra được khởi động dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden kết luận rằng Bắc Kinh đang áp dụng các chính sách hỗ trợ không công bằng, giúp doanh nghiệp Trung Quốc thống trị trong lĩnh vực hàng hải, logistics và đóng tàu toàn cầu.

Đáp trả lại, Trung Quốc tuyên bố áp dụng mức phí tương tự đối với tàu Mỹ ngay khi Washington kích hoạt chính sách thu phí mới.

Các chuyên gia cho rằng COSCO Shipping – tập đoàn vận tải container lớn nhất Trung Quốc và thuộc sở hữu nhà nước – có thể chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, khi gánh gần một nửa tổng chi phí phí cảng bổ sung, ước tính lên tới 3,2 tỷ USD trong năm 2026.

Bắc Kinh “phản đòn” đa tầng: từ phí cảng đến trừng phạt doanh nghiệp nước ngoài

Không chỉ dừng ở biện pháp phí cảng, Bộ Thương mại Trung Quốc trong ngày 14/10 đã kêu gọi Mỹ “sửa chữa hành vi sai lầm” và quay lại đối thoại. Đồng thời, Bắc Kinh áp đặt lệnh trừng phạt đối với năm công ty con của tập đoàn đóng tàu Hàn Quốc Hanwha Ocean, cáo buộc các doanh nghiệp này “hỗ trợ và ủng hộ” cuộc điều tra của Washington về hoạt động thương mại của Trung Quốc.

Phía Hanwha Ocean cho biết đang đánh giá tác động của lệnh trừng phạt, trong khi cổ phiếu công ty giảm gần 6% ngay sau thông báo.

Giới quan sát nhận định đây là tín hiệu cứng rắn của Bắc Kinh, cho thấy nước này sẵn sàng mở rộng phạm vi trả đũa sang các bên thứ ba, nếu họ được cho là đứng về phía Mỹ.

Nguy cơ “xoáy ốc thuế quan” và chi phí vận tải leo thang

Theo công ty môi giới tàu Xclusiv Shipbrokers (Athens, Hy Lạp), những biện pháp “ăn miếng trả miếng” này có thể khiến hai nền kinh tế rơi vào vòng xoáy thuế cảng – phí tàu, đẩy chi phí logistics toàn cầu tăng cao và làm biến dạng dòng chảy vận tải quốc tế.

Một chuyên gia tư vấn tại Thượng Hải đánh giá, mức phí mới chưa chắc gây gián đoạn ngay lập tức, song “bất kỳ chi phí tăng thêm nào” đều có thể tác động dây chuyền lên giá thành hàng hóa toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh cước vận tải đã tăng mạnh suốt hai năm qua do khủng hoảng kênh đào Panama và Biển Đỏ.

“Nếu chi phí vận tải biển tiếp tục leo thang, lạm phát nhập khẩu tại Mỹ và châu Âu sẽ lại bị đẩy lên, buộc các ngân hàng trung ương phải tính toán lại lộ trình hạ lãi suất,” chuyên gia này nhận định.

Trump siết chặt thuế quan, đe dọa trừng phạt môi trường

Để đáp trả việc Bắc Kinh hạn chế xuất khẩu khoáng sản chiến lược, Tổng thống Trump cùng ngày tuyên bố sẽ áp thêm 100% thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc và thắt chặt kiểm soát xuất khẩu phần mềm chiến lược kể từ 1/11.

Chỉ vài giờ sau, các quan chức Mỹ cũng cảnh báo rằng những quốc gia ủng hộ kế hoạch giảm phát thải của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) – trong đó có Trung Quốc – có thể đối mặt với lệnh trừng phạt, cấm cập cảng hoặc phí tàu trừng phạt.

“Việc vũ khí hóa chính sách thương mại và môi trường cho thấy vận tải biển đang chuyển từ vai trò trung lập của thương mại toàn cầu thành công cụ chiến lược trong chính sách quốc gia,” Xclusiv Shipbrokers bình luận trong báo cáo mới nhất.

Đại dương không còn yên bình

Từ những gì đang diễn ra, có thể thấy “cuộc chiến phí cảng” không chỉ là tranh chấp kinh tế, mà là một phần trong cuộc cạnh tranh quyền lực toàn diện giữa Mỹ và Trung Quốc — từ công nghệ, năng lượng, khoáng sản cho đến đường biển chiến lược.

Nếu không có bước đột phá ngoại giao, đại dương – vốn là huyết mạch của thương mại toàn cầu – sẽ trở thành chiến trường mới, nơi mà mỗi con tàu, mỗi cảng biển đều mang theo dấu ấn của chính trị và lợi ích quốc gia.