Liên minh kinh tế EU – Nhật Bản: Cùng nhau ứng phó áp lực từ Mỹ và Trung Quốc

Trước làn sóng căng thẳng thương mại và chính sách thuế quan ngày càng khắt khe từ Mỹ, trong khi Trung Quốc tiếp tục siết chặt kiểm soát chuỗi cung ứng nguyên liệu, Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản đã quyết định “bắt tay” thành lập một liên minh kinh tế chiến lược mới. Mục tiêu chính là thúc đẩy năng lực cạnh tranh công nghiệp, giảm phụ thuộc vào các đối tác rủi ro cao và xây dựng chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu an toàn, bền vững.

Cùng chịu sức ép từ Washington

Sáng kiến liên minh thương mại EU – Nhật được công bố vào ngày 22/7, không lâu sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố đạt được một thỏa thuận thương mại mới với Tokyo. Theo thỏa thuận này, Mỹ sẽ giảm thuế đối với ô tô Nhật Bản từ mức 27,5% xuống còn 15%. Ngoài ra, mức thuế 25% áp dụng với các mặt hàng khác từ Nhật cũng sẽ được hạ xuống cùng mức.

Dù vậy, Tokyo vẫn giữ nguyên mức thuế với hàng nông sản Mỹ nhưng sẽ mở rộng nhập khẩu gạo từ Mỹ trong phạm vi hạn ngạch miễn thuế hiện hành. Tuy nhiên, các mặt hàng nhạy cảm như thép và nhôm – vốn đang phải chịu mức thuế 50% – lại không được đưa vào thỏa thuận, khiến dư luận hoài nghi về tính toàn diện của bước đi này.

Trong khi đó, phía EU vẫn đang đứng trước nguy cơ bị áp thuế 30% nếu không thể đạt được thỏa thuận với Washington trước thời hạn 1/8. Căng thẳng thương mại xuyên Đại Tây Dương tiếp tục là một thách thức lớn đối với nền kinh tế châu Âu, vốn đang tìm cách tăng cường vai trò tự chủ trong bối cảnh toàn cầu nhiều biến động.

Củng cố quan hệ chiến lược trong thời đại bất định

Liên minh thương mại mới là kết quả trực tiếp của Hội nghị thượng đỉnh EU – Nhật Bản tổ chức tại Tokyo, với sự hiện diện của Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen. Đây là động thái thể hiện rõ quyết tâm của cả hai bên trong việc tái định hình quan hệ kinh tế, nâng tầm hợp tác từ đối tác thương mại truyền thống sang đối tác chiến lược toàn diện.

Phát biểu trong cuộc phỏng vấn với báo Nikkei, bà von der Leyen nhấn mạnh:

“Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mà ngay cả những đồng minh lâu năm cũng khó tránh khỏi căng thẳng. Điều đó buộc các đối tác chiến lược như EU và Nhật Bản phải xích lại gần nhau hơn nữa để ứng phó hiệu quả với những thách thức hiện tại và chuẩn bị cho tương lai.”

Liên minh sẽ hoạt động trên nhiều phương diện, trong đó đáng chú ý là việc thúc đẩy các cuộc đối thoại song phương và quốc tế tại các tổ chức như WTO và G7, cùng hợp tác về công nghệ, tiêu chuẩn công nghiệp, chính sách thương mại và nhất là củng cố chuỗi cung ứng “đáng tin cậy”.

Tập trung vào khoáng sản chiến lược – bài toán hậu Trung Quốc

Một trong những trọng tâm hàng đầu trong hợp tác lần này là việc bảo đảm nguồn cung các nguyên liệu thô chiến lược – đặc biệt là đất hiếm, coban, niken và than chì – những thành phần thiết yếu trong các ngành công nghiệp trọng điểm như quốc phòng, năng lượng tái tạo và sản xuất ô tô điện.

Sáng kiến này được thúc đẩy mạnh mẽ sau khi Trung Quốc – nước kiểm soát phần lớn thị phần khai thác và chế biến đất hiếm toàn cầu – đột ngột áp đặt các biện pháp hạn chế xuất khẩu đối với 7 nguyên tố đất hiếm quan trọng và nam châm vĩnh cửu hồi đầu năm. Dù Trung Quốc đã nới lỏng lệnh cấm, nhưng các ngành công nghiệp của cả EU và Nhật Bản đều bị gián đoạn đáng kể, làm dấy lên lo ngại về tính dễ tổn thương trong chuỗi cung ứng hiện tại.

Trong tháng trước, Phó Chủ tịch điều hành Ủy ban châu Âu Stephane Sejourne đã công bố 13 dự án chiến lược ngoài EU nhằm đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu thô. Những dự án này trải dài trên nhiều quốc gia: từ khai thác than chì tại Ukraine, Na Uy, Greenland, Madagascar và Kazakhstan, đến niken và coban tại Canada, Brazil và Zambia.

Bà von der Leyen xác nhận lần đầu tiên rằng EU và Nhật Bản đang xem xét khả năng hợp tác đầu tư vào các dự án khai khoáng trên toàn cầu. Đây là tín hiệu rõ ràng cho thấy hai bên không chỉ dừng lại ở đối thoại chính sách mà sẽ bắt đầu hành động thực tế trong lĩnh vực đầu tư chiến lược.

Hướng tới chuỗi cung ứng tự chủ và bền vững

Liên minh EU – Nhật hướng đến việc xây dựng một chuỗi cung ứng khép kín, minh bạch và ít phụ thuộc hơn vào các quốc gia dễ biến động chính trị hoặc có xu hướng sử dụng thương mại như công cụ gây sức ép.

Bên cạnh khía cạnh kỹ thuật và tài chính, cả hai cũng cân nhắc hình thành các mô hình đối tác công – tư (PPP) để huy động nguồn lực tư nhân, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tạo ra những bước đột phá về công nghệ chế biến khoáng sản, tái chế và tiêu chuẩn hóa chuỗi sản xuất.

Kết luận
Trong bối cảnh toàn cầu đang chứng kiến sự tái cấu trúc sâu sắc của các liên minh kinh tế và địa chiến lược, việc EU và Nhật Bản bắt tay hình thành một liên minh thương mại – công nghiệp mới là một bước ngoặt quan trọng. Không chỉ để bảo vệ lợi ích kinh tế, sáng kiến này còn thể hiện một tầm nhìn chiến lược: xây dựng thế đứng tự chủ, thích ứng với một thế giới ngày càng đa cực và nhiều rủi ro.