Tôi vẫn nhớ chỉ mấy năm trước, ở Việt Nam người ta giương cao ngọn cờ QUỐC GIA KHỞI NGHIỆP. Và khi ở Úc về, tôi mới hiểu vì sao chúng ta kêu gọi như vậy: chính trị ổn định, dân số trẻ và đông, lao động rẻ, thị hiếu của người dân rất cởi mở. Cũng trong giai đoạn đó, Việt Nam bùng nổ local brands.
Ấy vậy mà mọi thứ mất đi nhanh quá, dạo quanh khu vực phố cổ Hà Nội, nơi phồn hoa kinh doanh nhộn nhịp nhất Thủ Đô không khó để thấy hàng quán dần đóng cửa, nhất là các hàng quán theo phong cách mới, trẻ trung, phong cách khởi nghiệp. Nhưng những người còn trụ lại cũng không hề vui, tôi nhìn rõ được sự hoang mang, bất lực trong mắt họ.
Nếu bạn đang là người làm công ăn lương, và bàng quan với chính sách thuế mới hiện nay, nghĩ rằng CHẮC NÓ CHỪA MÌNH RA, thì các bạn đã nhầm to rồi.
Vẫn biết lạm phát vốn dĩ đã diễn ra cả năm nay, tuy nhiên LẠM PHÁT tại Việt Nam sẽ còn nặng nề hơn nữa, đặc biệt là trong Quý I năm 2026 khi chúng ta áp cách tính thuế mới với các hộ kinh doanh. Tôi không cần phân tích nhiều, ở khắp FB người ta đã chỉ ra với mức thuế mới (tính trên tổng doanh thu!!!) thì gần như thu nhập net thu về của các hộ kinh doanh là rất thấp => triệt tiêu hoàn toàn nhu cầu tự doanh hoặc khởi nghiệp. Vì trên thực tế, rất nhiều doanh nghiệp vẫn lựa chọn bắt đầu với mô hình hộ kinh doanh trước để giảm bớt chi phí quản lý ở thời kỳ ban đầu.
Ngoài việc đóng cửa, các hộ kinh doanh chỉ có 1 lựa chọn duy nhất: đẩy phần thuế này cho người tiêu dùng => tất cả các mặt hàng tiêu dùng thiết yếu, đặc biệt là ăn uống bị đẩy vọt lên.
Và vòng xoáy đó sẽ không dừng lại, nó sẽ trở thành domino đẩy theo sự tăng giá của tất cả các mặt hàng khác.
=> Điều này sẽ làm cho Việt Nam sớm ‘giống’ các nước phát triển ở 1 điểm đó là: ăn hàng là đắt so với thu nhập trung bình của người dân. Ko còn nhiều lựa chọn bình dân, không còn quán xá vỉa hè, khi tất cả phải chuẩn hóa trong kê khai tài chính và chi phí để quản lý theo kiểu chuẩn hóa sẽ cao hơn rất nhiều.
Tuy nhiên, việc áp thuế và tính thuế ngặt nghèo hơn liệu có giúp Việt Nam tiến sát hơn với các nước phát triển hay không? Để trả lời cho điều này chúng ta phải xem cách tính thuế của chúng ta đã giống họ hay chưa, hay như rất nhiều vấn đề khác, chúng ta mới chỉ bắt chước MỘT NỬA. Mà các bạn biết rồi, một nửa sự thật không phải là sự thật.
Tôi cũng lao động và đóng thuế ở Úc, cũng có đăng ký kinh doanh ở Úc với tư cách sole proprietorship (giống kiểu hộ kinh doanh ở Việt Nam), hở ra có thu nhập gì là phải khai/nộp ngay, rất khó giấu. NHƯNG, ở Úc người ta cho claim thuế, có nghĩa là tất cả các chi phí liên quan đến công việc kinh doanh đều có thể kê khai để giảm thuế từ tiền xăng xe, mua laptop, mua đồ này đồ kia, chỉ cần bạn có hóa đơn và chứng minh nó phục vụ cho công việc kinh doanh. Tức về bản chất cũng được hưởng chế độ như công ty. Còn hiện nay, ít nhất đến thời điểm này, Việt Nam vẫn đang có ý định đánh thuế trên toàn bộ thu nhập, các hộ kinh doanh không có căn cứ nào để claim giảm trừ bớt tiền thuế này!?!
Nếu áp dụng cách tính và mức thuế suất cao như hiện nay thì chúng ta sẽ ‘’giết chết’’ rất nhiều giấc mơ, dự án khởi nghiệp, trái ngược hoàn toàn với slogan Quốc Gia Khởi Nghiệp mà chúng ta phát động trong nhiều năm gần đây. Nên nhớ, chúng ta mới có kinh tế thị trường từ cuối thập nhiên 80 (xóa bỏ bao cấp năm 86) và đến tận năm 1990 mới có Luật
Doanh Nghiệp đầu tiên, so với các nước phát triển khác thì thời gian để các doanh nghiệp Việt Nam phát triển là quá ngắn.
Khi môi trường khởi nghiệp khắc nghiệt, ví dụ: mức thuế suất cao, cạnh tranh từ các doanh nghiệp nước ngoài vốn mạnh với thương hiệu đã được xác lập, thì cực khó cho thanh niên Việt Nam có động lực để khởi nghiệp hoặc dám khởi nghiệp. Như vậy, về lâu về dài thị trường sẽ thanh lọc và chủ yếu sẽ là các thương hiệu lớn của các công ty quốc tế có thể tồn tại. Cần biết Việt Nam đã gia lập WTO cũng gần 20 năm, thị trường chúng ta hiện đã rất mở và không còn nhiều rào cản thương mại như thời kỳ trước đây đối với nhà đầu tư nước ngoài.
= > Điều này là ác mộng với kinh tế Việt Nam, rất không tốt cho sự phát triển lâu dài của quốc gia vì số đông sẽ trở thành người làm thuê cho các doanh nghiệp lớn nước ngoài trường vốn với resources mạnh. Rất ít local brands có thể ra đời, tồn tại, và cạnh tranh trong 1 thị trường khắc nghiệt như hiện nay.
Lấy ví dụ đơn giản như trong ngành cafe, bất chấp bị đả kích hay chê bai bởi nhiều ông chủ cafe Vietnam, bất chấp có giá thành cao hơn hẳn so với nhiều thương hiệu cafe Việt nổi tiếng, Starbuck vẫn cứ phát triển và vươn vòi bạch tuộc tới những địa điểm đắt giá nhất ở Hanoi và Saigon. Có lẽ ngoài Highland và Trung Nguyên, hiện nay khó có doanh nghiệp cà phê nào có thể cạnh tranh với Starbuck về việc sở hữu các ‘vị trí đắc địa’.
GIẢI PHÁP:
Để tránh cơn ác mộng trên có thể xảy ra, tôi cho rằng chính phủ thực sự cần nghiên cứu lại và có điều chỉnh đối với chính sách thuế mới. Chúng ta vẫn hướng đến hướng dẫn, giáo dục, tuyên truyền cho các hộ kinh doanh về chính sách thuế mới, đặc biệt là hỗ trợ về mặt phần cứng (máy móc), nhưng chắc chắn chúng ta cần giảm mức thuế suất về mức thấp (1-2%) hoặc có 1 lộ trình tăng mức thuế suất hợp lý. Trong năm đầu tiên, cần áp dụng mức thuế thật thấp để tránh gây sốc với người dân và thị trường, và có lộ trình tăng mức thuế chậm để các doanh nghiệp Việt Nam có thời gian tích lũy tài chính và có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn quốc tế ngay trên đất nước của mình. Quan trọng nhất, không thể đánh thuế trên tổng doanh thu mà vẫn phải có cơ chế để hộ kinh doanh được khấu trừ chi phí vận hành, giảm bớt áp lực thuế (như các quốc gia phát triển khác đang làm!).
Theo: Victor Tran
